RUGOVASI KER SADRIA I NIKEDEDAJVE TE LAJCIT

Kumtese ne perurimin e nonografise se prof.dr. Lush Culajt Ker Sadria-jeta dhe veprimtaria atdhetare, botim i Institutitt Albanologjik te Prishtines, Prishtine, 2007 me 6.6.2008 ne Institutin Abanologjik te Prishtines


ne fillim te recensionit tim perurues, me titull „Rugovasi Ker Sadria i Nikededajve te Lajcit“, ju pershendes juve dhe autorin e monografise studiusin prof .dr. Lush Culaj.

Nuk eshte lehte te flasesh per njeriun qe ne historine me te re te shqiptareve hyri me emrin Keri i Sadri Bardhit, prandaj dua te them qe ne fillim se autori i kesaj monografie, historiani i kohes me te re i Institutit Albanologjik te Prishtines dhe njeri nder mete miret e kesaj periudhe ner ne , dr. Lush Culaj, keshilltar shkencor, ka pasur pune te mundimshme. Mirepo, eshte nder i vecante per Rogoven dhe per te gjitha viset shqiptare kur shkruhet nje monografi si kjo per jeten dhe vepren e Ker Sadrise, keshtu qe edhe autori prof. dr. Lush Culaj ka pse te krenoht me punen e kryer me shume perkushtim.

Per kete studiues te cmuar dua te them po ashtu se ne kete monografi te tij per atdhetarin e kryengritesin Ker Sadria eshte perballuar me historine me te re te krahines se Rugoves, dhe jo vetem me ngjarjet e saj ndermjet dy lufterave boterore, por edhe me ato te treqind vjeteve te fundit te saj, qe nga kryengritja e madhe ballkanike kunder osmane e Rugoves, e Kelemendit dhe e viseve te tjera, me 1689, ku mori pjese edhe stergjyshi i Ker Sadrise, Nike Deda.

Autori ka pasur edhe perparesi, sepse tashme kishte krijuar pervoje te cmuar me punen ne monografine per Komitetin Mbrojtja Kombetare e Kosoves, me seli ne Shkoder, ku Ker Sadria ishte anetar i tij. Merite e vecante e tij eshte se ai me kete monografi po ia kthen historise sone me te re Kerin e Sadri Bardhit me tere madheshtine e tij te sakrifices kunder roberise ndermjet dy lufterave boterore.

Zonja e zoterinj, eshte e natyrshme qe te thuhet se vellazeria Nikededaj e Lajcit krenohen me pjesetarin e vet, Kerin e Sadri Bardhit, ashtu sic krenohet me te edhe barku i tij, Stanknikaj. Me kete trim, luftetar dhe strateg te permendur kunder Serbise dhe Malit te Zi krenohet edhe e tere krahina e Rogoves, ashtu sic krenohet me te Peja me rrethine dhe e tere Kosova.
Dera e Staknikajve, edhe para Ker Sadrise kishte krijuar emer te madh ne Rugove dhe perrreth saj, po edhe me gjere, me vepren e trimit, luftetarit e strategut shume te njohur Cele Shabani, njerit nga komandantet kryesore te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit ne mbrojtjen e Plaves e te Gugise kunder vendimeve te Kongresit te Berlinit. Pervec heroit te kombit Cele Shabani dhe atdhetarit te njohur Sadri Bardhi, te permendur nga dera e Staknikajve kane qene edhe dy djemte e komandantit Cele Shabani, Sokol Cela e Haxhi Cela, per te cilet jep vleresime te larta edhe autori Lush Culaj.

Nderi , burreria, guximi dhe veprimtaria atdhetare u kane takuar edhe vellezerive te tjera te medha te fisit te Kelmendit ne Rugove. Pra , burra te njohur kane dale jo vetem nga Lajci, po edhe nga Muriqi, Nikci, Vukli e Selca, si dhe nga pjesetaret pakice te fiseve te tjera Shkrel, Shale, Kastrat etj. Ata u shquan , sic thote edhe autori, sidomos ne kohen e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, e qe jane perjetesuar edhe ne epiken tone popullore dhe qe kendohen edhe sot. Jane te njohur ne histori dera e Gjekajve te Koshutanit (Salih Jaha, Kadri Bajri, Zhuj Selmani, Hysen Bajri). Te shquar pati burra edhe nga dera e Rexhajve te Shkrelit (Avdi Smajli, Isuf Smajli, Adem Isufi, Rexhe Avdia, Hajdar Feku). Jane mbi dyzet burra te permendur rugovas te kesaj periudhe te Rilindjes Kombetare, qe ne vargun e kenges epike u perjetesuan ne shkallen e heronjve epike: brezi i Bal Alise (Haxhiaj), i Halil Turkut (Kuqishte e i Tafil Ahmetit (Drelaj).

Keri i Sadri Bardhit hyri ne historine me te re shqiptare me tere madheshtine e nje veprimtari te ceshjtes se atdheut, te pushtuar nga Serbia e Mali i Zi. Ai kishte parasysh edhe detyren e vazhdimesise se nje tradite familjare te permendur, te kohes se Sadri Bardhit, babait te tij, thote autori. Sic dihet, i thone me shpesh Keri i Sadri Bardhit, ashtu si e mban titullin edhe kjo monografi, sepse i ati kishte bere emer te njohur si njeri nder bashkepunetoret e afert te Haxhi Zekes ne Rugove.

Me ker Sadrine, atdhetar i shquar dhe udheheqes i njohur i luftes clirimtare, jane krenuar edhe pjesetaeret e brezit te tij te levizjes se rezistences kombetare ne Rugove, ndermjet dy lufterave boterore, sidomos Jashar Haxha (Drelaj) dhe Salih Rama (Boge); brezi i Luftes se Dyte Boterore – ai i Zhuk Haxhise dhe i Rize Ymerit; pjesetaret e NDSH-se t brezit politik te Syle Mehmetiti; dy brezat e demonstratave kunderjugosllave – brezi 68 i Isa Demajt dhe brezi 81 Ali Lajcit si dhe brezi i 1997-1999 i Selman e Besnik Lajcit bashke me luftetaret e Ushtrise Clirimtare te Kosoves ne Rugove dhe ne viset e tjera.

Me Kerin e Sadri Bardhit jane krenuar edhe poete, artiste popullore , avokate dhe intelektuale te njohur nga Nikededajt: Esat Mekuli, Qos Alia, Hasan Mekuli, Mete Rrustemi , Bajram Kelmendi etj. Me kerin e Sadri Bardhit eshte krenuar edhe poeti i madh kombetar, Azem Shkreli, e me te krenohen sot edhe shkrimtaret e permendur Ramiz Kelmendi e Qerim Ujkani, qe te dy po ashtu Nikededaj, profesoret uiversitare-brezi i Sali Kelmendi, Muje Rugoves, Aktorit Cun Lajci dhe brezi i tij, sic krenohen edhe Adem Shkreli , Immer Shkreli dhe shume veprimtare te ceshjes se atdheut , Intelektuale letrare , artiste e te tjere te brezave me te rinje.
Autori Lush Culaj, perveq hulumtimeve arkivore dhe hulumtimeve ne terren, ka shfrytezuar edhe rezultatet e autoreve qe kane shkruar artikuj e studime per Rugoven, pergjithesisht, po edhe per Kelmendin, dhe ne vecanti per periudhen qe i perket jetes dhe vepres se Ker Sadrise.

Nese shtrohet pyetja se a mbulohet e tere historia e Rugoves ndermjet dy lufterave boterore me kete monografi,pergjigja eshte , natyrisht, jo. Keshtu thote edhe autori sepse me kete projekt nuk eshte pretenduar te shkruhet nje histori e tille gjitheperfshirese e kesaj krahine te njohur te Kelmendit, Prandaj nese lexuesit te nderuar i shkon mendja te thote se ne kete monografi mungon paraqitja me e gjere e kesaj ose asaj ceshtjeje , ne i themi se me nje projekt tjeter per kryekacakun tjeter te Rugoves, Sali Ramen, do te plotesohej kjo periudhe kohore, afersisht, por , jo edhe teresisht, sepse mbetet e hapur dera edhe per studime te vecanta brenda viteve 1912-1941, sic ishin: Pushtimi i Rugoves me 1912; Nderrimi i fese ne Rugove nga Mali i Zi; Rugova gjate pushtimit austriak; Ripushtimi i Rugobes me 1918; Kryengritja e Rugoves me 1919; Masakra te Hani i Isufit; Shperngulja e Rugoves 1919-1923; Qendresa heroike e Jashar Haxhes; Rugova gjate sundimit jugosllav ne vitet 30 etj. Te gjitha keto ngjarje autori i ka shqyrtuar, ne kuader te kesaj monografie, por qe mund te behen objek studimi i vecante nga studiuesit tane.

Pa u njohur e vecanta , thone nuk mund te shkruhet e pergjithshmja. Keshtu kane vepruar edhe te tjeret qe historine e vet e kane paraqitur ne dhjetera vellime, Prandaj edhe kjo monografi e studiuesit Lush Culaj eshte kontribut per projektin e madh te historise se re te shqiptareve, qe do te shkruhet. Pra , ka aq shume pune , sa te dy qeverite tona, ne Tirane e ne Prishtine, duhet te krijojne mundesi me te madhe per zhvillimin e kesaj pjese shume te rendesishme te albanologjise. Uroj qe historianet ti shtojne kto ceshtje dhe ti shndrisin sa me mire. Po vepruam keshtu, edhe me krahinat e tjera te Kosoves dhe te gjitha viseve shqiptare, atehere mund te shkruhet historia e njemendet e popullit shqiptar.
Ne fund, po shtoj se perurimet e ketilla me te drejte quhen edhe dasma te librit, ado qe mund te thuhet se nuk ka as veper te persosur, dhe dua tju them me bindje te plote se auroti Lush Culaj ka synuar persosmerine me te gjitha forcat e veta intelektuale e profesionale per te shndrritur nje pjese e vogel te historise sone.

Ka edhe nje gje qe duhet te thuhet: kjo monografi nuk do te ishte sot po te mos i qendronte autorit prane familja e Kerit te Sadri Bardhit. Do te vecoja, pa te keq natyrisht, por jo edhe sa per lavd, Ker Sadrine e Ri. E di se e meriton lavdin, por ai me ka thene se po e kryen nje borxh familjar ndaj njeriut qe i nderoi paraardhesit e pasardhesit me vepren e vet madhore per atdheun. Une i besova po-se se tij te fillimit, para kater vjetesh, e tash po gezohem bashke me ju se ky projekt u krye me sukses tha auroti i kumteses Zymer Neziri.




Per lexuesit: Drita Lulaj Berisha